Ontwerp NOVI

Afgelopen juni werd de Ontwerp NOVI naar de Tweede Kamer gestuurd en gelanceerd. De bedoeling is dat de Nationale Omgevingsvisie begin volgend jaar definitief wordt vastgesteld. “De ambitie van de NOVI is om meer richting en samenhang in het rijksbeleid voor de leefomgeving te brengen”, zegt Emiel Reiding van het ministerie van Binnenlandse Zaken. “De NOVI is richtinggevend, de precieze invulling blijft voorbehouden aan het omgevingsplan. Als nationale overheid willen en kunnen we ook niet top down voor het hele land invullen hoe een omgeving ingericht moet worden.”

Wat staat ons te doen?

In de eerste fase van de ontwikkeling van de NOVI vonden gesprekken plaats met allerlei betrokkenen, waaronder ondernemers, maatschappelijke organisaties, belangenvertegenwoordigers, kennisinstellingen en bewoners. “We wilden het niet vanachter een Haags bureau bedenken dus zijn we in gesprek gegaan, het land ingetrokken en lieten we een enquête doen. Centraal stond de vraag: ‘wat staat ons te doen?’” Je kunt het wel een beetje vergelijken met het project Stad van de Toekomst, zegt Reiding. “We hebben daarvoor aan architecten gevraagd om met een schets te komen van de stad van de toekomst en dat werkte heel inspirerend.”

Vier strategische prioriteiten

De bijeenkomsten en gesprekken leverden input voor de Startnota, begin 2017. De Startnota benoemt vier strategische prioriteiten waarop de omgevingsvisie zich sowieso moet richten. Die vier zijn: ruimte voor klimaatadaptie en energietransitie, duurzaam economisch groeipotentieel, sterke steden en gezonde regio’s en toekomstbestendige ontwikkeling van landelijk gebied. Na de Startnota volgde een verdiepingsslag waarin de prioriteiten werden uitgewerkt en die uiteindelijk uitmondde in eerdere genoemde Ontwerp NOVI.

Verstedelijkingsstrategie

Onder de noemer Sterke steden en gezonde regio’s staat er een verstedelijkingsstrategie in de Ontwerp NOVI. Meer samenhangend denken en handelen dat uitstijgt boven het belang vanuit een specifieke sector staat daarin centraal. Het idee is dat door vooraf alle stakeholders te betrekken en een meer geïntegreerde afweging te maken, je kunt voorkomen dat reeds in gang gezette planvorming alsnog onmogelijk of onwenselijk blijkt. Reiding: “De onderwerpen kan je vaak niet meer los zien van elkaar. Mobiliteit en verstedelijking bijvoorbeeld, moet je als een geheel benaderen.” Het Rijk doet actief mee bij de uitwerking van deze verstedelijkingsstrategie, vanwege de relatie met verschillende nationale belangen (waaronder die op het gebied van klimaat, milieu, duurzaamheid, leefomgevingskwaliteit, bereikbaarheid). In samenwerking met gemeenten, provincies, metropoolregio’s en andere relevante stakeholders worden, bijvoorbeeld via de gebiedsgerichte bereikbaarheidsprogramma’s van de metropoolregio’s, nadere keuzes over de mogelijke gebiedsontwikkelingen gemaakt.

Stationslocaties zijn kansrijk

Dat er meer woon- en werklocaties moeten komen, is een gegeven. “De opdracht is om die eerst binnenstedelijk te vinden en als dat niet lukt, pas daarna erbuiten te kijken. En als je gaat verdichten, dan moet je geschikte locaties vinden. Rond bestaande stations en OV-lijnen is nog veel potentie. Bouwen boven een station of het spoor is een serieuze optie, kijk maar naar de plannen voor Amsterdam Muiderpoort en Den Haag Centraal. Veel stations lagen ooit aan de rand van de stand, nu vaak er middenin. Dat biedt kansen om ze door te ontwikkelen. Dus meer in de stad bouwen, gekoppeld aan het openbaar vervoer en in combinatie met meer groen. Want dat groen hebben we nodig voor een betere luchtkwaliteit en wateropvang. Integreren van functies, dat is het, samen met het verbeteren van de kwaliteit van wonen en leven. Juist die stationslocaties zijn daarin heel kansrijk.”

Stationsomgevingen upgraden

In een stationsgebied heb je te maken met veel betrokkenen: grondeigenaren, de gemeente, de provincie, bewoners, bedrijven, gebruikers et cetera en die hebben allemaal hun eigen belang. “Je hebt inderdaad alle partijen nodig en het Rijk wil daarin een belangrijke rol spelen. Via NS en ProRail zijn we vaak al betrokken. En eerder hebben we natuurlijk met de nationale sleutelprojecten al met allerlei partijen succesvol samengewerkt rondom de upgrade van veel stations. Onze ervaring is dat als je in een stationsgebied investeert, andere partijen vanzelf meegaan. Het is ook tijd voor een volgende stap. De stations staan op de kaart, nu moeten we de omgeving upgraden, onder meer door de verschillende functies te koppelen aan de woonfunctie. De locaties zelf zijn zeer gewild, denk ik.”

Gebiedsgericht kijken

“Als Rijk zijn we niet bij elk individueel plan betrokken, maar wel bij de grotere ontwikkelingen en locaties. En dan kijken we juist naar de steden. We moeten sowieso meer gebiedsgericht kijken: wat is er op een bepaalde plek nodig? Pas als je daarop een antwoord hebt, kun je de juiste projecten bedenken. Daarbij moeten we wel reëel zijn; het zijn soms ingewikkelde locaties om te ontwikkelen en als de grondprijzen of de bouwkosten hoger uitvallen dan elders dan kunnen we als Rijk een bijdrage leveren vanuit de nieuwe investeringsimpuls voor woningbouw, die op Prinsjesdag is gelanceerd.”

Meer integratie

Februari volgend jaar wordt de eerste NOVI definitief en stopt het werken daaraan in een apart programma. “Maar het is een permanent proces. Daarom publiceren we ook online en niet in een boek. Het plan is dat vanaf 2021 de NOVI ieder jaar in juni kan worden aangepast als nieuwe ontwikkelingen en inzichten daarom vragen.” NOVI moet het startpunt zijn van een nieuwe manier van werken, te beginnen met een goede samenwerking tussen de ministeries, zegt Reiding. “Op dit ministerie gaan we bijvoorbeeld over wonen, maar niet over natuur of mobiliteit. Mijn hoop is dat de NOVI zorgt voor een bepaalde manier van denken en werken die zorgt voor meer integratie. Dat geven we straks handen en voeten met een uitvoeringsagenda. Kijk, een wet en een visie veranderen de wereld niet, wel het besluit om iets te gaan doen.”

“Je kunt niet meer in je eigen tuintje blijven zitten. Je moet over de schutting kijken, of die zelfs helemaal weghalen. Maar je moet realistisch zijn: niet iedereen heeft zin in een gemeenschappelijke tuin. Dat maakt het wel uitdagend. Dat gezegd hebbende: er zijn al partijen die op het juiste spoor zitten, kijk maar naar het Rhapsodyplan in Amsterdam, het Moreelsparkplan in Utrecht of de plannen voor Den Haag. Projectontwikkelaars zijn er al volop mee bezig. Het is elkaar stimuleren en aanjagen. Ik hoop dat marktpartijen ons verrassen met mooie en vernieuwende plannen met aandacht voor bereikbaarheid, duurzaamheid en groen. Slimme en geïntegreerde plannen die het verschil maken voor een toekomstbestendige stad. Om dat te realiseren moeten de ministeries met provincies, gemeenten, maatschappelijke organisaties en bedrijven samenwerken. Daarbij moeten we telkens de verbinding leggen met de lokale situatie. Als we dat proces voor elkaar krijgen maken we van de NOVI een succes.”