Station Bijlmer Arena

Commercieel directeur Marjolijn Versteegden vindt dat duurzaamheid vooral gekenmerkt wordt als een gebouw toekomstbestendig is en het recht doet aan de milieu-impact die de materialen en de energie zouden kunnen hebben. Versteegden: “Wij hebben in 2008 station Bijlmer opgeleverd. Alles is zo degelijk ontworpen dat het er nog steeds als nieuw uit ziet, dat vind ik een duurzaam gebouw.”

Volgens Arcadis moet je duurzaamheid vanaf de eerste stap in een project omarmen. Tijdens de maakfase moet je kritisch nadenken over het gebruik van energie en materialen. Den Hartog: “We spreken over de drie principes van circulair grondstoffengebruik. Ten eerste: beperk het gebruik. Maar als je de grondstoffen toch gebruikt, gebruik dan een duurzame versie. En als je toch iets anders gebruikt, gebruik het dan slim; efficient en hoogwaardig.” Toch gaat het niet alleen om de maakfase, het beheer en de exploitatie zijn minstens even belangrijk.

Durven doen

Duurzaamheids-denken is geen modegrill. Volgens Den Hartog wordt er al sinds het verschijnen van het Brundtland-rapport in 1987 over nagedacht. Den Hartog: “Wat mij betreft zou duurzaamheid een hoofdrol moeten spelen, zo ver is het nog niet, maar het speelt wel een belangrijke bijrol. Bij Arcadis zitten we op een kantelpunt, ik vermoed dat we binnenkort tegen klanten zeggen dat we onze projecten altijd duurzaam willen invullen.” Volgens Versteegden heeft Arcadis daarvoor de eerste stappen gezet: “We vinden het belangrijk dat we in alle projecten, ook ongevraagd, nog duurzamere oplossingen kunnen adviseren. Wij vinden dat onze maatschappelijke verantwoordelijkheid.”

Toch willen de dames het duurzaamheidsdenken eenvoudig houden. Den Hartog: “Je moet het niet zoeken in ingewikkelde visies. Vaak zit het in hele praktische zaken, is het een kwestie van doen en durven en van durven doen.”

Een praktisch voorbeeld is zoiets alledaags als regen. Daarin is het denken van Arcadis de afgelopen twintig jaar ingrijpend veranderd. Den Hartog: “Vroeger legde je een straatkolk aan en die sloot je aan op het riool en weg was het regenwater. Tegenwoordig kijken we naar mogelijkheden om water te bufferen, om er later bomen mee water te geven. We passen meer groen toe en halfverharding.”

Parkzone met regenwaterbuffer

Ook bij het hergebruik van materialen is er een omslag zichtbaar. “Een goed voorbeeld is ons ontwerp voor de nieuwe westelijke entree van Naarden-Bussum. Bij de inrichting van het entreegebied zijn de straatstenen hergebruikt. En we wilden een bijzondere natuursteen gebruiken, het bleek dat er elders in de gemeente natuursteen werd weggehaald. Voor de infiltratie van het regenwater hebben we het ballastbed van het oude spoor hergebruikt. Ook is een groene parkzone aangelegd, dat gebruikt wordt als wadi, een regenwaterbuffer. Daarnaast geeft dit de stationsomgeving natuurlijk ook een mooie en groene uitstraling. Wat weer bijdraagt aan het sociaal welzijn.”

Stations zijn koploper bij de energietransitie, nagenoeg alle nieuwe stations krijgen zonnepanelen op het dak. Den Hartog: “En ook geothermie is aan een opmars bezig. Bij Amsterdam Centraal ligt een enorme warmte-koudeopslag. En die heeft een overcapaciteit, dus daar kan je ook andere dingen op aansluiten.”

Andere ontwikkelingen zijn afhankelijk van hoe mobiliteit zich ontwikkelt. Zo kan de hyperloop grote invloed hebben, net als zelfrijdende deelauto’s. Zelfs corona heeft invloed. Den Hartog: “Een deel van de werknemers blijft thuis werken, in de ochtendspits blijft het minder druk. De capaciteit wordt berekend op piekmomenten, dit bepaalt de breedte van passages en trappen. Als blijkt dat prognoses omlaag gaan, dan verandert er wat in het ontwerp. Uiteindelijk zullen we op een andere manier naar stations en hun omgeving gaan kijken.”

Robuuste ruwbouw

Versteegden: “We verwachten in de nabije toekomst veel van City Analytics, een platform waar data in staat. We lezen een station in, en kunnen zien hoe het gesteld is met de luchtkwaliteit, met hittestress, en geluids- en wateroverlast. Op basis daarvan maken we ons ontwerp. Vervolgens zie je welke impact je ontwerp op dat soort factoren heeft.”

En dan de onzichtbare ontwikkelingen. Den Hartog: “Duurzaam
heid is ook dat je de betonconstructie en fundering heel robuust bouwt, zodat je daar later op door kan bouwen. De buitenste schil, zoals de gevelbeplating gaat vaak minder lang mee. En een systeemplafond van een winkel gaat er soms na vijf jaar weer uit.” Versteegden: “De circulaire gedachte is dat je bouwt voor de doorlooptijd van een functie. De ruwbouw van een station bouw je voor honderd jaar, en dan hoop je dat je met aanpassingen aan het gebouw het zo lang laat functioneren.”

Tenslotte de schoonheid, want een architect wil toch vooral iets moois neerzetten. Den Hartog: “Duurzaam en mooi bouwen zijn wat mij betreft niet strijdig met elkaar. Natuurlijk zijn er uitdagingen. Zonnepanelen moet je goed inpassen, zoals bij het station Eindhoven. Daar heeft mijn collega Luc Veeger een volledig glazen dakconstructie ontworpen, in dat glas zitten zonnepanelen verwerkt, super mooi.”