Haven van de toekomst: de eerste projectie

In Havenlocaties 2017 beschreven wij de Haven van de Toekomst. In deze ­vooruitblik voorspelden wij dat de thema’s Duurzaam Havenbeleid, Digitalisering, Bereikbaarheid, Energie, Leefbaar­heid, Flexibiliteit en Veiligheid een essentiële rol zouden gaan ­spelen in het ontwikkelingsproces van havenfuncties.
Inmiddels hebben deze thema’s een centrale plaats gekregen in de Havennota 2020-2030. Daarnaast zijn de thema’s door de Nederlandse Vereniging van Binnenhavens strategisch geagendeerd voor de periode 2020-2025.
De genoemde ontwikkelingen en trends vergen veel van havens. Juist bij dit ontwikkelingsproces is Movares afgelopen jaren op diverse niveaus in organisaties betrokken geweest. In verschillende projecten hebben we mede richting mogen geven aan de doorontwikkeling van havens. Op basis van ervaringen en lessons learned uit onze projecten staan we stil bij de fasen en stappen die havens moeten doormaken richting de Haven van de Toekomst.

Impact op havenfuncties

Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) verwacht dat de verschillende trends impact hebben op vier verschillende ­havenfuncties:
• de haven als locatie voor op- en overslag
• de haven als locatie voor industrie
• de logistieke functie van de haven
• de haven als vestigingsplaats voor ­hoogwaardige dienstverlening

Stappen richting de toekomst

Het realiseren en borgen van een toekomst­bestendige positie van de haven in een logistieke omgeving is een uitdagend proces. In afbeelding 1 presenteren wij schematisch onze visie op dit ­proces.

Strategisch: de focus

Dé eerste stap in dit ontwikkelingsproces is het positioneren en beschrijven van de Haven van de Toekomst. Nadenken over hoe de haven er in de toekomst moet uitzien en welke thema’s daarbij een rol spelen, brengt focus aan in het ontwikkelingsproces, creëert bewustwording en geeft inzicht in de huidige positie. Dit proces noemen wij backcasting: een proces waarin havens vanuit een gewenst toekomstbeeld terug redeneren. Backcasting vanuit de Haven van de Toekomst en bewustwording van de huidige status quo, helpt provincies, gemeenten en havenbedrijven om een duidelijke strategie voor én visie op het havengebied te ontwikkelen. In deze fase is het een randvoorwaarde om op strategisch niveau thema’s te agenderen voor de (middel)lange termijn en hoofdkeuzes te maken. Dit is nodig om vanuit de huidige realiteit richting het einddoel te komen. Movares adviseert bij deze strategische hoofdkeuzes. Daarvoor is het belangrijk om midden in het netwerk te staan en aan het netwerk deel te nemen, om vanuit die positie de trends en ontwikkelingen te kunnen duiden en te positioneren op de specifieke havenwereld. Die netwerkpositie en onze kennis van (autonome) ruimtelijke planologische ontwikkelingen, strategisch omgevingsmanagement, mobiliteit, binnenhavens en binnenvaart, geeft ons de mogelijkheid om organisaties in dit proces te ondersteunen.

Gebiedsontwikkelingen

Door onze ervaringen met havens zoals onder andere Bergen op Zoom, Delft, Zevenellen en recent Arnhem en Nijmegen hebben we veel ervaring opgebouwd om havens over hun (toekomst)ontwikkeling te adviseren. Hierbij richten wij ons in eerste instantie op het formuleren van de potentie, de benodigde ontwikkeling, de positie ten opzichte van andere havens en bedrijventerreinen en de benodigde Investeringen.

Gemeente Nijmegen

Momenteel voeren wij een marktonderzoek uit naar naar het ontwikkelpotentieel van de binnenhaven van Nijmegen. Dit soort marktonderzoeken resulteren in een heldere, integrale en toekomstgerichte visie op de gehele gebiedsontwikkeling, inclusief het duurzaam en professioneel beheer van de haven, een businesscase én de investeringsbereidheid van publieke en private partijen.

Gemeente Arnhem

Ook zijn we betrokken geweest bij het opstellen van de havenvisie voor de Nieuwe Haven in Arnhem. Op basis hiervan heeft de gemeente Arnhem in 2020 besloten dat er wordt ingezet op het economisch verder ontwikkelen van de Nieuwe Haven door middel van havengebonden activiteiten.

Tactisch: concretiseren van de strategie en bepalen van de doelstellingen

Het ontwikkelingsproces voor een haven of bedrijventerrein start met strategie- en visievorming. De vervolgstap bestaat uit het concretiseren van die strategie en het formuleren van (strategisch-) tactische en operationele (beleids)doelstellingen. Juist die stap is in de praktijk niet eenvoudig. Het concretiseren en formuleren van doelstellingen voor thema’s als duurzaamheid, circulariteit en energietransitie, blijkt lastig.

Als vooronderzoek voor de Strategische Agenda namen wij een enquête af onder provincies, gemeenten, havenbedrijven en (inter-)nationale brancheorganisaties. Ondanks dat 97% van de geënquêteerden heeft aangegeven het thema ‘Duurzaam en Toekomstbestendig Havenbeleid’ relevant en belangrijk te vinden voor de toekomstontwikkeling van hun binnenhaven, had slechts 54% van de geënquêteerden reeds duurzaamheidsdoelstellingen geformuleerd. De oorzaak daarvan is dat bedrijven, maar ook publieke organisaties, het vaak lastig vinden om de noodzakelijke ontwikkelingen in het kader van maatschappelijk relevante thema’s te doorgronden. Zo bleek uit de enquête dat havenbeheerders (en bedrijven) behoefte hebben aan een eenduidige definitie van duurzaamheid en handvatten voor de toekomstontwikkeling van hun havengebied. Om hen hierin tegemoet te komen, hebben we als geassocieerd lid van de NVB samenwerking gezocht met ingenieurs- en adviesbureau DGMR om gezamenlijk vorm te geven aan het strategisch thema ‘Duurzaam en Toekomstbestendig havenbeleid’.

Duurzaam havenbeleid is een samenhangend beleid en/of visie met strategische hoofd­keuzes voor de fysieke leefomgeving voor de lange termijn. Hiervoor is het van belang om die lange termijn op havenniveau te definiëren. Gezamenlijk met DGMR hebben wij voor de ontwikkeling van toekomstbestendig en duurzaam havenbeleid een handreiking en tooling ontwikkeld. Daarmee ­worden havens geholpen in hun ontwikkeling
en in staat gesteld duidelijke keuzes te maken. De basis voor de handreiking en tooling is de beleids­cyclus, waarbij we ons specifiek richten op het bovenste rechterkwart van de cyclus (‘Beleids­ontwikkeling’).

De handreiking dient als ‘hulpmiddel’ om bewustwording te creëren van de huidige status quo en te inventariseren wat de stip op de horizon is. Dit biedt provincies, gemeenten en havenbedrijven een handvat om aan de hand van het verschil tussen de gewenste, toekomstige situatie en de huidige situatie een roadmap op te stellen om beleid te ontwikkelen of te verbeteren.

Operationeel: het formuleren en meten van activiteiten

De roadmap helpt binnenhavens en organisaties bij het uitwerken, uitvoeren en monitoren van activiteiten. Het vormt het vertrekpunt voor de beleidsdoorontwikkeling. In die fase van de beleidscyclus worden concrete acties uitgezet, middelen bepaald en meetinstrumentarium bedacht waarmee organisaties kunnen vaststellen of zij op de goede weg zijn. Als onderdeel van de beleidsdoorontwikkeling heeft Movares de Quickscan Toekomstbestendige haven ontwikkeld. Dit is een methode om de toekomstbestendigheid van een Nederlandse binnenhaven te beoordelen in de periode tot 2050, waarbij de focus op de havenactiviteiten ligt.

Met deze Quickscan kan met de ambities die zijn vastgesteld in de beleidsontwikkeling, de toekomstbestendigheid van de huidige binnenhavens worden bepaald op basis van de aanwezige havenactiviteiten en relevante ontwikkelingen en trends. Met behulp van de scores uit de Quickscan maken wij inzichtelijk op welke onderdelen de haven kan optimaliseren of verbeteren. Dit is een eerste stap bij het vaststellen van de investeringsbehoefte. Vervolgens is het mogelijk om met de Quickscan de effectiviteit van de maatregelen en investeringen vast te stellen. Op deze manier wordt inzichtelijk hoe de toekomstbestendigheid van de binnenhaven voor wat betreft de havenactiviteiten versterkt kan worden.

Zo gaan we samen op weg naar de toekomstbestendige haven.

Praktijktoepassing binnenhavens Roermond en Wanssum

Als onderdeel van het strategisch thema ‘Duurzaam en Toekomstbestendig Havenbeleid’ zijn we gezamenlijk met DGMR de praktijktoepassing van de handreiking en tooling gestart bij de binnenhavens van Roermond en Wanssum.

In sessies reflecteren wij met Wanssum en Roermond op het huidige havenbeleid en -visie. Randvoorwaardelijk voor de effectiviteit van deze sessies is dat vraagstukken op verschillende organisatorische niveaus en tussen disciplines integraal besproken worden.

De checklists per duurzaamheidsthema moeten vervolgens de binnenhavens helpen om hun ambitieniveau voor duurzaam en toekomstbestendig havenbeleid te bepalen. Aan de hand van reflecterende sessies en de handreiking en tooling die richting geven aan de inhoudelijke uitdagingen per duurzaamheidsthema, faciliteren wij binnenhavens de gap tussen de huidige situatie en het ambitieniveau voor de (nabije) toekomst zichtbaar te maken.

Deze gap tussen de huidige situatie en het ambitieniveau voor de (nabije) toekomst geeft richting aan de te nemen vervolgstappen in het ontwikkelproces. Deze vervolgstappen worden onderdeel van de roadmap.