Station van de toekomst

Hoe ziet het station van de toekomst eruit? Met die vraag houdt ProRail zich al langer bezig. “In de sector zijn we gewend om stations te ­bouwen voor vijftig jaar. Dat is een manier van ontwerpen die niet meer past in het huidige tijdperk waarin de veranderingen veel sneller gaan. En dus zijn we aan de slag gegaan met innovatieve partners. Dit resulteerde in het inspiratiemagazine Station NXT met daarin de trends die we zien en de uitdagingen die dat biedt op stations. En we nodigden partijen uit mee te denken over het Station van de toekomst.”
Zo bracht Ontwerpbureau Studio Marco Vermeulen een inspirerend beeld van een multifunctionele en gelaagde hub waarin verschillende functies samen komen: reizen, overstappen, ontmoeten en verblijven. De eerste laag accommodeert de basisfunctie: het reizen. Overstappen op andere vervoermiddelen gebeurt in het station van de toekomst op de tweede laag, boven de perrons. De laag daar boven staat in het teken van ­ontmoeten, voorziet in diverse functies en is daarmee onderdeel van het stadscentrum. Het station van de toekomst biedt ook overnachtings­mogelijkheden. De benodigde hotels vinden hun plaats in de vierde laag, in een parkachtige omgeving. Natuurlijk is het hele ­complex uitgevoerd met duurzame materialen.

Nieuwe ontwikkelingen

Er zijn allerlei nieuwe ontwikkelingen die nu al hun weg beginnen te vinden richting ­station. Er loopt een proef met een eerste multi-mast: een paal die klok, verlichting, wifi, informatieborden en omroepsysteem integreert. Ook op het gebied van perronveiligheid kijkt ProRail vooruit en onderzoekt het technische innovaties die de veiligheidsrisico’s nabij de perronrand verkleinen. “Maar we kijken ook naar de meer ‘softe’ kant van een station, zoals het gedrag van reizigers of het comfort. Samen met NS Stations kijken we naar het gedrag van de reiziger bij drukte. Door het inzetten van stewards spreiden we de drukte, zodat de reiziger comfortabel en sneller zijn trein of de uitgang van het station bereikt.” Met een pop-up laboratorium experimenteert de spoorbeheerder hoe het wachtruimtes zo kan inrichten dat het wachten wordt verzacht.

Maatschappelijke trends

Er zijn verschillende maatschappelijke trends die ook hun invloed hebben op de activiteiten van ProRail. Duurzaamheid is er één van. “Afval en reststoffen kunnen we steeds vaker op allerlei manieren hergebruiken. En wat we nu ontwerpen en realiseren moet later volledig afbreekbaar zijn tot herbruikbare onderdelen. Afval bestaat straks niet meer.” Energiezuinig bouwen, de omgeving vergroenen en natuur-inclusief ontwikkelen gebeurt al bij diverse stations. ProRail werkt bijvoorbeeld aan geluidsschermen op basis van olifantsgras. Station Bunde (Limburg) kreeg eind september als eerste station van Nederland gerecyclede betontegels. Het beton bestaat voor ruim driekwart uit gerecycled materiaal; in dit geval de oude, vermalen perrontegels van station Anna Paulowna die volledig zijn hergebruikt. Ook de nieuwe keerwanden in Bunde zijn van ‘oud’ beton gemaakt.

CO2-neutraal

Op weg naar een CO2-neutraal OV in 2050 zet ProRail in op het besparen en het opwekken van energie en het verminderen van de uitstoot in de hele keten. “Het gaat dan om het eigen energieverbruik op de stations, de voorgeschreven materialen, de werkwijzen van onze aannemers, op kantoor, overal waar het kan. Dus ook naast en over het spoor proberen we op een duurzame manier ruimtelijke kwaliteit toe te toevoegen.” Maar ook door het opwekken van energie met zonnepanelen op geluidsschermen en in stationsoverkappingen en het behouden van de biodiversiteit op de grond die ProRail beheert. “We willen graag in een vroeg stadium worden betrokken bij plannen van anderen rondom natuur, klimaatadaptie en dergelijke. Door samen slimme combinaties te maken, levert dat uiteindelijk meer op.

Omgevingswet

In het kader van de komst van de nieuwe nationale Om­gevings­wet, de Nationale Omgevingsvisie en de bijbehorende Provinciale en Gemeentelijke visies formuleerde ProRail zijn eigen omgevingsvisie op de spooromgeving. Hiermee wil het de bijdrage die de spoorbeheerder kan leveren aan de verschillende visies inzichtelijk maken én aangeven wat in beginsel daarvoor nodig is van de partners. Het verder ontwikkelen van het concept van deur tot deur reizen is één van de zaken die op de agenda staat. Daarvoor is voldoende capaciteit nodig op en rondom het spoor. De beperkte ruimte in Nederland vraagt om een effectievere en slimmere benutting van het spoor. “Bijvoorbeeld een betere onderlinge aansluiting van bus, trein en taxi door het aanpassen van de stationsomgeving, maar ook door betere loop en fiets verbindingen in de stad door het opheffen van de barrièrewerking van het spoor. Dat houdt in dat we nog meer samen moeten werken. Want wij hebben op onze beurt ruimte nodig voor de emplacementen en opsteltreinen, om maar iets te noemen.” De toename van het aantal reizigers komt mede door de verdere verstedelijking rondom stations. “Er zijn grote vastgoedopgaven langs verschillende spoorlijnen. Veel gemeenten gaan daarmee aan de slag. Wat betekent dat voor de toekomstvastheid van de infra? Gaan we het station uitbreiden, moet er een nieuw station komen? Gelukkig zijn we overal goed aangesloten op de ruimtelijke plannen en de effecten hiervan nemen we vanzelfsprekend mee in onze lange­termijnprognoses.

Verstoringen terugdringen

ProRail wil ook het aantal grote verstoringen terugdringen. Het kiezen van het slimste onderhoudsmoment is daarin een bepalende factor. Treinen moeten ook vaker rijden en minder hinder veroorzaken. Het spoorboekloos rijden komt eraan. Om dit te realiseren werkt ProRail onder andere aan een nieuwe technologie (ERTMS) die de veiligheid moet verbeteren en investeert het in kwaliteit en onderhoud. “Bij goede planning en prioritering van verbeter- en onderhoudsprojecten staan we grotendeels zelf aan het roer. Voor de juiste invulling van de benodigde aanpassingen aan het spoor, in samenhang met andere ruimtelijke ontwikkelingen is samenwerken met andere partijen een vereiste.

“ProRail is de natuurlijke partner voor iedereen die iets met of bij het spoor wil. We zien het dan ook als onze taak om werkzaamheden op en rond stations zoveel mogelijk te combineren. Onderhoudswerkzaamheden, nieuwbouw, uitbreiding van de fietsparkeercapaciteit, verduurzamingswerkzaamheden. Al deze zaken wil je zoveel mogelijk tegelijk uitvoeren en waar mogelijk koppelen aan initiatieven uit de stationsomgeving zodat je er één casus van kunt maken. De komst van de nieuwe Omgevingswet zorgt ervoor dat we bij alle activiteiten aan de voorkant nog beter met elkaar in gesprek moeten. Het zijn vaak complexe situaties met veel betrokkenen en ik vind dat ProRail zich niet open genoeg kan opstellen naar anderen om input te verzamelen. Want alleen dan komen we tot een integraal, toekomstvast en kwalitatief goed plan.

Betere keuzes maken

Het verbeteren van de perroncapaciteit door kleine of grote maatregelen op perrons te nemen, gebeurt niet zomaar. In een zogenoemd risicomodel worden onder meer aantallen reizigers, informatie over het perron zelf en de dienstregeling getoetst. ProRail beoordeelt de situatie per perronzijde. Als dat nodig is wordt aanvullend onderzoek gedaan op de locatie in uiteenlopende vorm. Uiteraard worden andere relevante partijen zoals NS en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat betrokken. Vanwege hun kennis en expertise, maar ook voor de financiering van eventuele maatregelen. Het risicomodel werd de afgelopen jaren ontwikkeld en is vorig jaar voor het eerst toegepast. De bedoeling is dat de monitor jaarlijks wordt uitgevoerd. Bunt: “Het is een manier om wat mensen zeggen dat ze ervaren, te objectiveren in relatie tot de capaciteit, de ruimte op een perron.” Daarnaast gebruikt ProRail de Stationsbelevingsmonitor waarin reizigers bevraagd worden over hun beleving van station en perron. “De gegevens die daaruit komen koppelen we aan de risicomonitor. Om zo nog betere keuzes maken voor investeringen, op basis van kwaliteit en capaciteit.

Vernieuwen van stations

Klanttevredenheid over de stations blijft ook in 2020 en 2021 belangrijk voor ProRail. Comfortabele en reizigersvriendelijke stations maken het gebruik van de trein en het openbaar vervoer aantrekkelijker. ProRail maakt de stations duurzaam en comfortabel, onder andere door het plaatsen van perronmeubilair met een hoger comfort en zonnepanelen op de perrondaken. Daarnaast wordt de fietsparkeercapaciteit in het land uitgebreid. Een voorbeeld van de lopende vernieuwingen.

• Vanuit het project Zwolle worden de sporen Zwolle-Emmen en Zwolle-Meppel vrij van elkaar gelegd door aanpassingen op het station en de bouw van een dive-under bij buurtschap Herfte. Hierdoor kunnen op station Zwolle meer treinen tegelijkertijd vertrekken en aankomen en wordt de dienstregeling robuuster.
• Werkzaamheden in en rond Amsterdam. De komende jaren werkt ProRail in nauwe samenwerking met NS en de regionale partijen volop aan het spoor en de stations in Amsterdam. Dat geldt voor zowel de grotere stations zoals Amsterdam Centraal en Amsterdam Zuid, maar ook voor de sterk groeiende stations zoals Sloterdijk waar we de mogelijkheden voor verbeteringen onderzoeken. Het project Amsterdam Zuid – Zuidasdok is noodzakelijk om de bereikbaarheid van de Amsterdamse Zuidas en de regio Amsterdam te verbeteren en ruimte te creëren voor stedelijke ontwikkeling. In 2020 en 2021 bouwen we onder andere aan een nieuwe stationspassage, waardoor reizigers via een extra route de dan tevens verbrede perrons kunnen bereiken.
• De verbouwing van station Schiphol Airport omvat het vergroten van de capaciteit van trappen tussen de ondergrondse perrons en het bovenliggende Plaza, zodat reizigers sneller en comfortabeler kunnen uit- en overstappen. De plannen voor aanpassingen aan de hal en busstation werken we samen met Schiphol en de regio uit.
• Vanuit het project Groningen Spoorzone wordt de komende jaren het nieuwe opstelterrein “de Vork” geleidelijk in gebruik genomen. Het station wordt ingrijpend verbouwd met extra perrons, een reizigerstunnel en een nieuw entreegebied met busstation aan de zuidzijde. Hiermee wordt het mogelijk de diverse stations in Groningen zonder overstap per trein te bereiken, en zullen treinen sneller het station in- en uitrijden. Reistijden tussen regio en Randstad en binnen de regio nemen hiermee af.
• De centrumzijde van Station Gouda wordt vernieuwd. De capaciteit voor het parkeren van fietsen wordt fors uitgebreid, tevens wordt het stationsgebouw gerenoveerd en wordt het voorplein opgeruimd, waarmee er een aantrekkelijkere en overzichtelijkere OV-knoop ontstaat.
• Samen met gemeente en regio transformeren we Station Almere in een modern OV-knooppunt. Het station krijgt een facelift, een duurzaam zonnedak en een vernieuwd entreegebied met meer fietsenstallingen en een logischere aansluiting op busstation en stad.
• Het station Ede-Wageningen wordt de komende jaren volledig vernieuwd. Het plan voorziet in vernieuwde perrons, een overkapping boven de sporen en een ruim en logisch entreegebied met voldoende plaats voor fietsen, busstation en reizigersvoorzieningen. De natuurlijke uitstraling met veel hout sluit goed aan op de omgeving.
• De monumentale stationshal (Cuypershal) van Amsterdam Centraal wordt de komende jaren gerenoveerd en zoveel mogelijk in oude luister hersteld.
• Station Alkmaar Noord wordt volledig vernieuwd. Liften, een perronkap met zonnepanelen en een overzichtelijk entreegebied maken dit station klaar voor de toekomst.

Naast het daadwerkelijk bouwen en verbouwen is ProRail continu in gesprek met regionale overheden, gemeentes en vervoerders om de stations ook in de toekomst up-to-date te houden. ProRail werkt aan plannen voor extra capaciteit voor fietsparkeren in het hele land en is in gesprek over de verdere verbetering van onder andere de stations Nijmegen, Hoorn, Maastricht, Roermond, ’s-Hertogenbosch, Amsterdam Sloterdijk, Amsterdam Muiderpoort, Leiden, Eindhoven Strijp S, Zutphen, Arnhem Presikhaaf, Middelburg en Nijmegen Heyendaal